In de Utrechtse grachten en singels leven veel te weinig dieren en planten. In de campagne Onderdompelen zet onderwaterecoloog Mark van Heukelum zich keihard in voor het verbeteren van die onzichtbare natuur. Schoon en gezond water vol leven is belangrijk voor een stad. Daar weet Mark van Heukelum alles van. Ales ecoloog houdt hij zich bezig met onder meer vismigratie, ecologische verbindingszones en stedelijke natuur. En met gezond water dus. ‘Een onderwaterecosysteem zorgt dat het water schoon en helder is,’ legt hij uit. ‘Waterplanten zijn de bomen in de onderwaternatuur. Ze geven zuurstof, filteren het water en trekken waterdiertjes aan, zoals kevertjes en slakjes die tussen de planten leven. Vissen eten die waterdiertjes, maar ook muggenlarven. Dus als er weinig leven in het water zit, krijg je veel sneller last van stank en muggen. En de vissen kunnen zich tussen de waterplanten verstoppen voor visliefhebbers als futen, aalscholvers en reigers.’ Visdeurbel In de grachten en singels zwemmen vooral brasems, blankvoorns en karpers – soorten die kunnen leven in water waar niet zoveel schuilplaatsen of planten zijn. Ze komen de stad binnen als de singels en grachten in de Utrechtse binnenstad worden ververst met water vanuit de Kromme Rijn. Dat gebeurt ongeveer iedere twee dagen. Om de vissen te helpen de Weerdsluis – die in het vroege voorjaar permanent dicht staat – te passeren, heeft Mark de visdeurbel bedacht. ‘De vissen willen vanuit De Vecht via de Oudegracht naar de Kromme Rijn zwemmen. Jaren geleden zag ik eens heel veel vissen in het water voor de Weerdsluis liggen wachten tot die eindelijk eens openging. We hebben daar toen een onderwaterwebcam geplaatst. Op Visdeurbel.nl kun je via een livestream kijken of je vissen ziet zwemmen en vervolgens op een virtuele bel drukken. De sluiswachter ziet hoe vaak er op de bel is gedrukt en doet de sluis open als er veel vissen zijn.’ Snorkelen De vissen zijn heel blij met die bel. Bovendien heeft het concept heel veel media-aandacht gegenereerd. Mark: ‘Het heeft voor wereldwijde publiciteit voor het Utrechtse onderwaterleven gezorgd. We hebben alleen al dit voorjaar 2,4 miljoen unieke bezoekers op de website gehad. Elke week maak ik Het Visdeurbel Journaal. Daar laat ik de mooiste beelden van de vissen zien en analyseer ik wat er onderwater gebeurt.’ Vaak liggen er vissen in het water te wachten tot de sluis opengaat Helaas ziet hij dat het nog niet zo goed gaat. Er komen niet meer dan elf soorten vissen voorbij, terwijl in de directe omgeving van Utrecht zo’n 28 soorten zijn. ‘De vissen die we bijvoorbeeld veel minder zien zijn zeelt, ruisvoorn, bittervoorn en de tienhoornige stekelbaars. Dat zijn precies de soorten die helder water nodig hebben met veel waterplanten.’ Er moet dus meer gedaan worden om de onderwaternatuur in de stad te verbeteren, aldus Mark. En hij heeft ook ideeën om dat voor elkaar te krijgen. ‘Een aantal stenen die zijn overgebleven na de renovatie van de Dom gaan we onder water plaatsen. Ze vormen een soort rif waar vissen kunnen schuilen en mosselen en waterplantjes op kunnen groeien. Ik zou het leuk vinden als je op die plek met onderwaterkijkers kunt kijken wat er allemaal gebeurt. En ik wil dit jaar ook graag een snorkeldag in de gracht organiseren.’ Onderwaterhotel De campagne Onderdompelen is bedoeld om mensen bewust te maken van de ‘blauwe woestijn’ die het stadswater dreigt te worden, en biedt de mogelijkheid daar ook zelf actief iets aan te doen. Zo zijn er Slootjesdagen, waarop kinderen kennismaken met het leven in de sloot, en kun je bijdragen aan de vergroening van de kademuren van de singels om zo flora en fauna meer ruimte te geven. Mark: ‘We zijn ook bezig met de ontwikkeling van onderwatervishotels waarin vissen zich kunnen verstoppen en waar van alles op kan groeien. Mensen die aan het water wonen, kunnen die aan hun woonboot of steiger hangen. Wat verder enorm helpt, is je afval in de prullenbak gooien. Want het zwerfafval op straat belandt uiteindelijk in het water. Naar schatting komt elk jaar zo’n 35.000 kilo vuilnis in de Utrechtse grachten terecht. Dat is inclusief drieduizend fietsen. Een paar fietsen in de gracht zijn nuttig: er groeien zoetwatersponsen en mosselen op. Maar drieduizend is veel te veel.’ Kijk voor meer info en alle activiteiten op onderdompelen.nl en visdeurbel.nl