Hoe maakt een poes duidelijk dat zij iets wil? Taalwetenschapper Marlou Rasenberg analyseert interacties tussen mens en kat. Tijdens De Grote Taalshow vertelt ze er meer over. ‘De lijn tussen taal en non-verbaal is helemaal niet zo scherp.’ Wat onderzoek je precies? ‘Hoe interacties tussen katten en mensen tot stand komen. En dat is niet zo evident. Wij mensen gebruiken taal. Maar katten spreken of verstaan geen taal, we kunnen geen gesprek voeren. Maar toch menen we te begrijpen wat onze katten willen of denken. Ik vind vooral de momenten interessant waarop het voor de mens niet meteen duidelijk is wat een kat wil zeggen of bedoelt.’ Kun je daar een voorbeeld van geven? ‘Een kat loopt naar de gang en gaat daar stil zitten. De mens loopt er achteraan en vraagt: wat wil je? Daarmee begint een proces van betekenis creëren. De mens gebruikt vragen om de interactie de vorm van een gesprek te laten aannemen. Soms volgt er nog een vraag: wil je naar buiten? En dan kijkt de mens vervolgens weer wat er gebeurt. Hij of zij verwacht natuurlijk niet dat het dier terugpraat. Maar dat vragen stellen heeft wel een functie om erachter te komen wat een kat wil. We blijven vragen stellen om het gedrag van de kat te kunnen interpreteren als antwoord.’ Hoewel we niet verwachten dat een kat terugpraat, stellen we ’m toch vragen Hoe doe je het onderzoek? ‘Bij zeven huishoudens heb ik video-opnames gemaakt waarbij mensen twee tot drie uur lang gewoon hun ding doen en de katten ook. Er staat een normale camera, een 360 graden camera en de mens draagt een GoPro. Van tevoren heb ik uitgevraagd op welk moment van de dag de katten meestal actief zijn en op welk moment ze eten krijgen, en daaromheen heb ik de opnames gepland. De momenten van interactie analyseer ik. Het interpreteren van het gedrag van het dier is altijd contextafhankelijk en verschilt per huishouden. Een kat kan bijvoorbeeld achter de gordijnen gaan zitten als ie wil spelen. Maar een andere kat gaat juist achter de gordijnen zitten omdat ie met rust wil worden gelaten.’ (tekst gaat verder onder de afbeelding) Wat is het belang van dit onderzoek? ‘Binnen de taalwetenschap wordt vaak een harde lijn getrokken tussen wat taal is en wat niet. Lichaamstaal of non-verbale communicatie wordt vaak niet als taal beschouwd. Maar als je kijkt naar alledaagse interacties tussen mensen, dan hebben we een rijk arsenaal aan middelen om tot betekenis te komen. We gebruiken handgebaren, bewegen ons hoofd, kijken iemand wel of niet aan, doen een stap naar achter, ons hele lijf doet mee. De lijn tussen taal en non-verbaal is helemaal niet zo scherp, het is heel erg met elkaar verweven. In de interactie tussen mens en kat zie je het non-verbale een enorm belangrijke rol spelen. Dat vind ik waanzinnig interessant.’ Heeft het onderzoek ook praktisch nut? ‘We werken samen met de Sophia-vereeniging die zich inzet voor huisdierenwelzijn. Met hen kijken we naar de vraag hoe mensen het beste kunnen omgaan met hun kat. We gebruiken daarvoor de video-opnames die zijn gemaakt. Daarin zie je bijvoorbeeld iemand een kat optillen die de pootjes vastzet in de armleuning en probeert weg te komen. Het idee is om hiermee voorlichtingsmateriaal te maken voor mensen die katten hebben of willen. Als mensen goed leren kijken naar het gedrag van een kat, gaan ze er ook beter mee om. Mensen weten vaak wel dat een kat met een extreem hoge rug en dikke staart boos is, maar zoiets komt helemaal niet zo vaak voor. Het is meestal veel subtieler. Een overprikkelde kat kan bijvoorbeeld een snelle, plotselinge beweging met de kop maken. Door mensen te laten kijken naar het videomateriaal, kunnen ze leren wanneer een kat genoeg is geaaid en beter even met rust gelaten kan worden.’ Kunnen katten beledigd zijn? ‘Dat is een lastige vraag waarover ik op basis van mijn onderzoek niets kan zeggen. Hij is misschien beter te beantwoorden door biologen of kattenfluisteraars.’ Kun je wel zeggen dat alle katten een uniek karakter hebben? ‘Ik zou zelf zeggen van wel. Maar dat is op basis van persoonlijke ervaringen.’ Wat ga jij doen in De Grote Taalshow? ‘Ik vertel met voorbeeldfilmpjes hoe we als mensen door goed naar een kat te kijken tot interpretaties komen. En ik kijk ook naar de toekomst. Zouden we dan met een app met dieren kunnen communiceren?’ Wat denk jij? ‘Dat vertel ik pas in De Grote Taalshow.’ In De Grote Taalshow vieren taalwetenschappers en schrijvers verleden, heden én toekomst van onze taal. Van Standaardnederlands tot straattaal en van dialect tot dierentaal. 12 maart 2025, TivoliVredenburg