In de mix: Double Act in Centraal Museum

Video art gecombineerd met 17de-eeuwse schilderijen. In de expositie Double Act brengt het Centraal Museum werk uit de eigen collectie samen met videokunst van de privécollectie Kramlich. ‘Het zijn twee werelden die van elkaar verschillen, maar elkaar ook ontmoeten.’ 

tekst: Rosa Lee Szarzynski

foto header: Jongen met mondharp, Dirck van Baburen (1621) & Allora Calzadilla, Returning a sound (2004)

Bart Rutten, artistiek directeur bij het Centraal Museum, droomde al jaren van een expositie waarin videokunst samenkomt met de eigen museumcollectie, en dan vooral met de vele schilderijen uit de 17de eeuw. Zo ontstond Double Act, een tentoonstelling waarbij in elke zaal steeds een video-installatie en één of meer 17de-eeuwse schilderijen te zien zijn, gebonden aan een thema als oorlog, kolonialisme, expressie en emancipatie. De oude en de moderne collecties, die ogenschijnlijk van elkaar verschillen, brengen ook overeenkomsten aan het licht. 

Speciaal voor de tentoonstelling zijn er extra muren bijgezet om het buitenlicht tegen te houden, hangen er verduisterende gordijnen, staan er overal projectoren en zijn de ruimtes op de bovenverdieping geopend. De hal halverwege de zalen figureert als loungegedeelte, vertelt Bart. ‘Hier kunnen bezoekers even bijkomen met een boek over videokunst, luisteren naar de audiotour of het gedicht lezen dat is geschreven door Marieke Lucas Rijneveld.’  

Hoe is het idee voor Double Act ontstaan?

‘Als “oud” museum zouden we vorig jaar vieren dat we honderd jaar op deze plek zitten. Het leek ons heel leuk om een “jong” museum uit te nodigen en te kijken wat we samen konden doen. Zo kwam de collectie van de familie Kramlich in beeld, één van de bijzonderste private kunstverzamelingen ter wereld, juist omdat ze gespecialiseerd zijn in videokunst. Toen ik de familie vier jaar geleden thuis bezocht, waren ze meteen enthousiast over een combinatie met onze collectie, die honderden 17de-eeuwse schilderijen bevat. Zelf heb ik ook een voorliefde voor videokunst, ik ben ooit zelfs afgestudeerd op Bill Viola. Voor mij stond vast dat zijn werk er zeker bij moest zitten. Bill heeft namelijk altijd gezegd dat hij geïnspireerd werd door de oude kunst uit de 15de, 16de en 17de eeuw.’

Hoe hebben jullie de werken geselecteerd? 

‘Eigenlijk heel intuïtief. Uit de 250 videokunstinstallaties die de familie Kramlich bezit, konden we er een stuk of 120 kiezen. Allereerst kijk ik wat mijzelf raakt. Vervolgens denk ik na over welke elementen we uit onze collectie naar voren willen brengen. Dan kom je al gauw op het thema “muzikant”, dat je op veel van onze 17de-eeuwse schilderijen terugziet. Wat zijn thema’s die overeenkomen? En hebben de geportretteerden bijvoorbeeld dezelfde expressies? Aan de ene kant heb je die verschillende werelden, maar je kijkt ook waar ze elkaar ontmoeten, zodat de werken met elkaar in dialoog gaan.  

Een andere leidraad voor de tentoonstelling was dat we behalve aan grote namen als Marina Abramović, Steve McQueen en Bruce Nauman ook ruimte wilde geven aan onbekendere videokunstenaars als Takeshi Murata.’

Wat is voor jou de kracht van videokunst?

‘Ik vind het mooi dat het heel direct bij je binnenkomt. Een schilderij kan ook ontroeren, maar dat duurt vaak langer. En ik vind het geweldig dat de uitsneden vaak anders zijn dan je gewend bent bij televisie of een reguliere speelfilm, en dat de beelden zo vertraagd worden. Hierdoor zuigt het je helemaal op en raakt het je gemoed enorm.’

Wat hoop je met de tentoonstelling bij bezoekers teweeg te brengen? 

‘We zijn ontzettend gekluisterd aan onze beeldschermpjes, maar dit is een heel andere omgang met het “scherm”. Double Act haalt je even uit de jachtigheid van het dagelijks leven, je staat stil en wordt aan het denken gezet. Ik hoop dat bezoekers over een halfjaar terugdenken aan deze tentoonstelling en zeggen: “Jeetje, wat ik toen heb meegemaakt, was een grote beleving!” En dat ze door deze unieke “ontmoetingen” anders naar onze 17de-eeuwse schilderijen gaan kijken. Ja, dat zou fantastisch zijn.’

3x niet te missen 

Op Double Act zie je unieke combinaties van schilder- en videokunst. Een voorproefje. 

 Art Must be Beautiful  

Marina Abramović x Gerard van Honthorst

De Servische kunstenares Marina Abramović staat wereldwijd bekend om haar performancekunst. Vaal stelt ze haar lichaam centraal en onderzoekt ze hoe ver ze daarmee kan gaan. In de jaren 70 en 80 deed ze dit met haar man en mede-performancekunstenaar Ulay. Zo ademen ze in hun werk Breathing In – Breathing Out negentien minuten lang hun adem in en uit in elkaars mond.  

In Art Must be Beautiful, te zien op Double Act, borstelt Marina haar haren tot bloedens toe, onder het uitspreken van de zin ‘Art Must be Beautiful, Artist Must be Beautiful’. Bart: ‘Wat Marina hier aan de kaak stelt, is haar rol als vrouwelijke kunstenaar. Ben ik alleen maar kunstenaar omdat ik mooi ben? In de jaren 70, tijdens de tweede feministische golf, was het zelfbeeld van vrouwen een belangrijk thema binnen de kunst. Deze video-installatie tonen we samen met portretten van wulpse vrouwen, gemaakt door de Utrechtse schilder Gerard van Honthorst. Hierin staat verleiding centraal, omdat ze vooral voor een mannelijke klandizie werden geschilderd. Beide werken zijn een commentaar op de male gaze.’ 

The Enclave 

Richard Mosse x Hendrick ter Brugghen

Soldaten in een dromerige setting: het regenwoud met een suikerzoete roze gloed eroverheen. Deze multimedia-installatie van de Ierse Richard Mosse mag dan op het eerste gezicht lieflijk ogen, het verhaal dat erachter schuilgaat is dat allerminst. Hij filmde het dreigende geweld tijdens de burgeroorlog in Oost-Congo met een 16 mm-infraroodcamera; een militaire camera die die oorspronkelijk ontwikkeld was voor camouflagedetectie. Hij registreert infraroodlicht en krijgt daardoor een opmerkelijk kleurenpalet van felroze en groenblauw.  

Bart: ‘We combineren het werk met De slapende Mars van Hendrick ter Brugghen, een soldaat tijdens de Tachtigjarige Oorlog die even uitrust, maar wel zijn hand op het heft van zijn wapen houdt.’ Het tweede schilderij op zaal – Flowers and two cockatoos van Ambrosius Bosschaert de Jonge – is een suggestie van Richard Mosse zelf. ‘Het is een stilleven met ara’s en vruchten, dat verwijst naar de koloniale geschiedenis en de exploitatie van grondstoffen waaraan Europa zich schuldig maakt.’

The Crossing 

Bill Viola x Johannes Moreelse

In deze video-installatie van Bill Viola, bestaand uit een 6 meter hoog scherm, staat de dualiteit van ons bestaan centraal, gesymboliseerd door water en vuur. Aan de ene zijde komt een man in slow motion uit de duisternis lopen, waarna hij bedolven raakt onder het water. Aan de andere zijde dreigt dezelfde man vernietigd te worden door vlammen. ‘Bij dit werk hangen we twee schilderijen van Johannes Moreelse’ vertelt Bart. ‘Het zijn afbeeldingen van Democritus en Heraclitus, twee fictieve Griekse goden die in de 17de eeuw gebruikt werden om bepaalde gemoedstoestanden te verbeelden: cynisch, lachen en geloof in de toekomst, en huilen en depressie.’  

Double Act, vanaf 8 oktober, Centraal Museum 

centraalmuseum.nl