Ode aan de stoel

Het Centraal Museum staat bekend om z’n collectie stoelen, met als trekpleister de Rietveldstoel. In Stoel neemt stelling draait het niet om de iconische ontwerpen, maar om de verhalen erachter. ‘Sommige stoelen zijn niet eens bedoeld om op te zitten.’

Bij de garderobe begint het al: als je er je jas afgeeft, wordt die neergelegd op een van de tweehonderd stoelen die rechtstreeks van straat gehaald zijn. ‘We kwamen op dit idee toen we veel door de stad wandelden tijdens de lockdown en overal stoelen langs de weg zagen staan,’ vertelt Natalie Dubois, conservator van Stoel neemt stelling in het Centraal Museum. Ook deed het museum een oproep aan Utrechters om hun afgedankte stoelen te doneren. Dat leverde een aantal bijzondere exemplaren met bijbehorende verhalen op, die je via een videoscherm kunt beluisteren.

In het eerste deel van de tentoonstelling vind je ontwerpen van Rietveld en reacties daarop van hedendaagse kunstenaars. Zoals het ironische schilderij Nobody gives a Shit about Rietveld in Mali van Victor Sonna, dat meteen de toon zet. Er wordt ingegaan op de de betekenis van iconische ontwerpen en op stoelen met een speciale relatie met de natuur, zoals The Wiltshire Chair – die uit een boom groeit – van Alice en Gavin Munro. Het tweede gedeelte zoomt in op de meer abstracte, kunstzinnige en activistische ontwerpen. ‘Stoel neemt stelling draait om stoelen met een verhaal,’ benadrukt Natalie.

Hoe is het idee voor deze expositie ontstaan?
‘We zijn het museum met de grootste Rietveldcollectie ter wereld en een groot deel daarvan bestaat uit stoelen, waaronder de beroemde Lattenstoel uit 1919. We kopen ook andere objecten aan, maar kijken dan wel altijd of de ontwerper ook stoelen op zijn naam heeft staan, en of die bij Rietvelds uitgangspunten passen. Steekt de ontwerper zijn nek uit? Doet hij iets met niet gangbaar materiaal? Is het werk vooruitstrevend? Onze collectie bestaat inmiddels uit zo’n 1100 stoelen. In ons collectiebeleidsplan staat dat we binnen tien jaar een museum willen zijn dat mensen associëren met stoelen. Zo kwamen we drie jaar geleden op het idee voor deze expositie. Eerst dacht ik nog aan de bekende stoelen, maar gaandeweg onze zoektocht werd onze keuze abstracter en conceptueler. Er zitten bijvoorbeeld stoelen bij die helemaal niet gemaakt zijn om op te zitten.’

Hoe zijn jullie uiteindelijk tot deze selectie gekomen?
‘We waren op zoek naar stoelen die stelling nemen, die verrassen op het gebied van materiaal of techniek, of die vooruitstrevend zijn in sociaal opzicht. Stoelen die de blik verruimen, vragen oproepen en maatschappelijke zaken aan de kaak stellen. Zo tonen we een variatie op de Lattenstoel, waarvan Rietveld er maar één heeft gemaakt. Het verhaal gaat dat een buurvrouw tegen hem zei dat ze de stoel vrouwonvriendelijk vond, omdat veel vrouwen destijds een knot droegen en daardoor last kregen van hun hoofd als ze achteroverleunden. Een andere stoel met een bijzondere lading is het ontwerp A Basic Instinct, dat we hebben gekocht van Anna Aagaard Jensen. Als ik erop ga zitten, heb ik sterk het gevoel dat ik er mag zijn als vrouw. Als er een stoel is die stelling neemt, dan is het die wel.’

Worden er ook niet-westerse stoelen getoond?
‘Zeker. Op een expositie in het Design Museum in Brussel zag ik veel ontwerpen van dezelfde verzamelaar, Galila. Zij blijkt zo’n vierhonderd stoelen te hebben, van makers uit Bangladesh tot Israël. Dankzij haar konden we deze tentoonstelling internationaler en minder westers maken. Daarbij wees ontwerper Mina Abouzahra mij er fijntjes op dat heus niet iedereen de Rietveldstoel kent, dat die vooral beroemd is in mijn bubbel. Ook fascinerend was de traditie van de lege stoel in Afrika: een stoel van een overledene die een tijd meegaat in families, maar waar niemand op mag zitten. En terwijl ik dacht dat een stoel een alledaags voorwerp was, bleek het grootste deel van de wereld helemaal niet op stoelen te zitten. Dat waren allemaal eyeopeners.’

5 stoelen in de spotlight

1. A Basic Instinct

De Deense ontwerpster Anna Aagaard Jensen daagt met deze provocerende stoel vrouwen uit om letterlijk ruimte in te nemen in het publieke domein. En om zichzelf vervolgens af te vragen: hoe voel ik me nu ik zo zit? Waarom hebben vrouwen de neiging om zich klein te maken? En welke rol spelen mannen hierbij? Volgens Jensen wordt ons gedrag gedicteerd door sociale normen en vormt ons lichaam zich daarnaar. Haar stoel, die onderdeel is van een reeks, is zo gemaakt dat je vanzelf een zithouding aanneemt die gewoonlijk als typisch mannelijk wordt beschouwd: vol zelfvertrouwen achteroverleunend, de benen wijd – typische manspreading dus. De naam van de stoel verwijst naar de beroemde scène uit de film Basic Instinct, waarin actrice Sharon Stone op haar stoel kort haar benen spreidt tijdens een politieverhoor.

2. Clay Chair

Elk halfjaar vraagt het Centraal Museum aan een kunstenaar om een werk te maken dat gekoppeld is aan een nieuwe expositie. Het werk wordt vervolgens geplaatst op de sokkel op het Nicolaaskerkhof. Inmiddels staat de stoel op het Stations­plein. Voor Stoel neemt stelling maakte de Utrechtse ontwerper Maarten Baas een vier meter hoge rode stoel van klei. De stoel is een uitvergrote versie van de meubels uit zijn CLAY-serie, die bestaat uit stoelen, kasten, tafels, ventilatoren en lampen in felle kleuren, gemaakt van synthetische klei. Omdat Baas geen gebruikmaakt van mallen en zelden van schetsen, is elk exemplaar uniek. Zijn werk staat wereldwijd bekend als rebels, speels, intellectueel en artistiek. Wil je een keer een stoel van Baas uitproberen? In Museumcafé Centraal staat zijn Chair 101.

3. Abouzahra &Rietveld Fauteuil

In haar werk brengt Mina Abouzahra de Nederlandse en Marokkaanse cultuur samen. Zo ook in deze fauteuil. De moderne, minimalistische en functionele stoel – die Wim Rietveld, zoon van Gerrit Rietveld, in 1959 ontwierp voor Gispen – bekleedde ze met een kleurrijk, handgeweven tapijt. Het tapijt is gemaakt van vintage stoffen die ze verzamelde tijdens haar reizen door Marokko, waar ze ook een jaar lang stage liep bij een meubelmaker. In Abouzahras werk schuilt een extra symbolische laag: omdat haar Marokkaanse ouders zich nooit echt thuis voelden in Nederland, zoekt zij in haar werk juist altijd de verbinding op.

4. Stop discrimination of cheap furniture

De Monobloc is een van de bekendste en meest verkochte terrasstoelen ooit. Wereldwijd zijn er zo’n miljard van in omloop. De oorsprong ervan gaat terug naar 1946, toen de Canadese ontwerper Douglas Simpson een plastic stoel bedacht die goedkoop en handig is en lang meegaat. Maar vanwege zijn goedkope uitstraling heeft hij toch een slechte reputatie. Verschillende ontwerpers en kunstenaars maakten er variaties op, zoals Maarten Baas, die een houten versie op de markt bracht. De Spaanse ontwerper Martí Guixé beschilderde in 2004 tien van deze tuinstoelen met de tekst ‘Stop discrimination of cheap furniture!’. Hij bedoelde het als aanklacht tegen de dure stoelen op meubelbeurzen. In 2009 volgde een uitbreiding van de serie, dit keer met de tekst: ‘Respect cheap furniture’.

5. Wrapped armchair

Een bruine skaileren stoel met daarover een wit doek, gehuld in plastic en bij elkaar gehouden door touw: het is het werk van de wereldberoemde inpakkunstenaars Christo en zijn vrouw Jean Claude. Als Christo in 1958 naar Parijs verhuist en daar in contact komt met kunstenaars die readymades maken van alledaagse objecten, start hij met het inpakken van kleine spullen als flessen en blikken, gevolgd door grotere objecten als meubels, een motorfiets en vitrine. In de jaren 60 ontmoet hij Jean Claude, met wie hij begint met het inpakken van wat er maar ingepakt kan worden: bruggen, musea, eilanden, de Rijksdag in Berlijn en de Arc de Triomphe in Parijs. Net als deze stoel blijven de objecten herkenbaar onder of door hun verpakking heen, maar worden ze door de ingreep ontdaan van hun func­tionaliteit.

---

23 september 2023 t/m 14 januari 2024 in Centraal Museum

centraalmuseum.nl