Museum Speelklok: Een muzikale jurk

Fashion, tech, kunst en muziek. Al deze elementen komen samen in de jurk die modeontwerper Maartje Dijkstra en componist/producer Beorn Lebenstedt maakten voor Museum Speelklok. ‘Dit is echt ons magnus opus.’

Het is het meest complexe project waaraan fashiondesigner Maartje en haar vriend en muziekproducer Beorn ooit gewerkt hebben: AU-2-MATERIA, een couture-jurk voor Museum Speelklok. De creatie is gebaseerd op het pronkstuk van het museum – de koninklijke Clay Klok uit 1738. Die bevat een grote messing muziekcilinder en een orgelwerk dat om de drie uur een melodie kan spelen.

‘Het bijzondere aan de jurk is dat die ook muziek afspeelt,’ aldus Maartje. ‘Dat zie je in al mijn werk. Muziek is voor mij onlosmakelijk verbonden met mode. Het is echt een sfeermaker: de klanken geven mijn visie weer en ondersteunen zo mijn installaties.’

Lady Gaga

Maartje studeerde fashiondesign aan ArtEZ in Arnhem. Ze liep stage bij Alexander McQueen in Londen, waar haar interesse in couture zich verder ontwikkelde. Na haar afstuderen besloot ze niet voor een groot modehuis te gaan werken, maar haar eigen label op te richten. In de jaren die volgden werkte ze samen met bekende kunstenaars, waaronder Daan Roosegaarde, en Lady Gaga droeg een van haar creaties.

‘Ik creëer handgemaakte couture-stukken, en doe gemiddeld duizend uur over één jurk,’ vertelt Maartje. Het gebruik van technologie is een belangrijk kenmerk van haar werk. ‘Zo heb ik eens een ontwerp gemaakt waar drones uit vlogen. In een andere jurk heb ik elektroluminescentie verwerkt. Ik integreerde op maat gemaakte lichtpaneeltjes, die ik weer kon aansturen via een computer.’

Maartje is geen traditionele kunstenaar, maar voortdurend bezig met innoveren. ‘Ik ben altijd op zoek naar nieuwe manieren om dingen te maken. Daarom heb ik me de afgelopen tien jaar gespecialiseerd in het handmatig 3D-printen van jurken. Niet met een printer, maar met een zogenaamde 3D-printpen.’

Tijdrovend

Ook AU-2-MATERIA, de installatie die Maartje en Beorn voor Museum Speelklok maakten, is op die manier gemaakt. ‘Het was een leuk, maar heel ingewikkeld proces, Het werken met een 3D-printpen is tijdrovend en arbeidsintensief. Uit zo’n pen vloeit warm plastic, dat in de gewenste vorm stolt. Ik bouw de structuur van een ontwerp geleidelijk op door kleine onderdelen van geprint plastic aan elkaar te verbinden. Het voordeel: met zo’n pen bepaal ik echt helemaal zelf de vorm van mijn jurken. Ik kan dus volledig maken wat ik voor ogen heb.’

Tijdens het onderzoek kwam ik erachter hoeveel soorten goud er bestaan, bizar!

Maar de creatie moest natuurlijk nog muziek gaan maken, en ook daar kwam een heleboel bij kijken, vervolgt Maartje. ‘Vooral het aandrijven van de muziekband over de jurk was een hele uitdaging. We hebben een orgelboek nagemaakt: zo’n lange strook papier met gaatjes erin dat in draaiorgels wordt gebruikt. Die gaatjes zijn op specifieke plekken aangebracht en bepalen welke noten er gespeeld worden. Wij hebben deze strook 3D-geprint, en laten die met motortjes aansturen. De strook gaat langs kleine schakelaars, die de informatie naar een speakersysteem sturen, met daarin synthesizers. Die spelen de elektronische muziek af die Beorn geproduceerd heeft.’

Crowdfunding

De barokke Clay Klok, het paradepaardje van Museum Speelklok dat de inspiratie vormde voor AU-2-MATERIA, is ontworpen door Charles Clay. ‘Op zijn orgelklokken programmeerde hij onder andere melodieën van de Duitse componist Händel,’ vertelt Beorn. ‘Dus heb ik mijn elektronische muziek voor de jurk daarop gebaseerd. Ik moest me wel inhouden qua compositie, omdat het mechaniek beperkt is.’ Maar verder maakt de installatie nergens een ingehouden indruk. Maartje: ‘Alles is van goud – niet alleen de jurk, maar ook alle draden, motoren, de tandwielen, de speaker en het computertje. Tijdens het onderzoek kwam ik erachter hoeveel soorten goud er bestaan, bizar!’

Over de jurk hangt een transparante overjurk: die verwijst weer naar de kap van de Clay Klok. ‘Vroeger moesten ze die met meerdere mensen omhoogtillen, omdat ‘ie loodzwaar is. Daarom heb ik er in de installatie voor gekozen om de transparante jurk met een takelsysteem omhoog te laten hijsen, waarna de gouden jurk tevoorschijn komt.’

De jurk kwam mede tot stand door crowdfunding. Er was een bedrag van 8000 euro nodig om de spectaculaire muzikale couturejurk compleet en werkend te maken. Het benodigde bedrag was na een maand al ruim binnen, zodat Maartje en Beorn verder konden werken. Op moment van schrijven zijn ze nog druk met de laatste tests. Beorn: ‘Alles moet goed worden geprogrammeerd, de aandrijvingen en tandwielen moeten naadloos op elkaar.’
Het tweetal kan niet wachten tot het publiek de installatie kan bewonderen. Maartje. ‘Ik denk dat het voor iedereen leuk is om te komen kijken: kinderen én volwassenen. Tijdens de opening draagt een model de jurk, daar ben ik ook erg benieuwd naar. Deze installatie is echt ons magnus opus.’

Vanaf mei 2025, Museum Speelklok, museumspeelklok.nl