Een tentoonstelling over de jachtige samenleving die de ene prikkel na de andere op ons afvuurt: wat is daarvoor een betere plek dan een sober en sereen klooster? ‘We nodigen de bezoeker uit om deel te worden van een ervaring.’ De wereld van nu is een plek vol prikkels. Te veel prikkels, zou je kunnen zeggen. We zijn de hele dag online en bereikbaar, worden overspoeld door informatie, beelden en geluiden en er zijn nauwelijks nog plekken te vinden waar het stil of ’s nachts écht donker is. We staan voortdurend áán, en dat heeft een prijs: denk alleen al aan de 1,2 miljoen Nederlanders die kampen met burn-outklachten. Maar intussen worden we ook kritischer op die veelheid aan input. Waarom laten we ons leven bepalen door impulsen van buitenaf? Waarom zijn we constant overprikkeld en nemen we nauwelijks nog tijd om stil te staan bij de signalen van ons lichaam? En: wat kunnen we leren van neurodivergente mensen, met bijvoorbeeld autisme of ADHD, die een andere vorm van prikkelverwerking hebben? Het zijn vragen die uitgebreid aan de orde komen in de tentoonstelling PRIKKEL op Buitenplaats Doornburgh. We praten erover met theatermaker en initiatiefnemer Boukje Schweigman en Joanna van Dorp, directeur van Buitenplaats Doornburgh. Harde metal ‘Ik heb een dochter die struggelt met een sensorische integratiestoornis. Alles komt keihard bij haar binnen,’ vertelt Boukje. ‘Ik wilde beter begrijpen hoe zij, en mensen zoals zij, de wereld ervaren. Vanuit die fascinatie ben ik onderzoek gaan doen voor deze tentoonstelling. Hoe verwerkt ons lichaam en brein prikkels eigenlijk? Hoe zit het met labels als autisme, HSP en ADHD, die een relatie hebben met prikkelverwerking? Zijn we in onze huidige samenleving niet allemaal overprikkeld?’ In PRIKKEL, een samenwerking met de HKU en het UMC Utrecht, worden perspectieven van wetenschappers en kunstenaars samengebracht, om zo veel mogelijk facetten van het thema te belichten. En dat alles op een plek die zelf juist heel prikkelarm is, aldus Joanna van Dorp. ‘De priorij van Doornburgh is heel verstild en sereen, met een uitgebeende, sobere architectuur, erop gericht dat de zusters hun geestelijk werk konden doen. Een ideale omgeving voor een tentoonstelling als deze.’ De werken in PRIKKEL zijn opgesteld in de kabinetten rondom de prachtige binnentuin van het klooster en bestaan voor een groot deel uit installaties waar je je als bezoeker in kunt onderdompelen. ‘Het is meer dan plaatjes kijken,’ aldus Joanna. ‘We willen mensen uitnodigen om deel te worden van een ervaring. Zo is er een werk van Silvana Hurtado-Dianderas te zien, die je aan de hand van video’s, objecten en mindmaps meeneemt in de werking van haar brein. Zij heeft ADHD en PTSS, en ontspant bijvoorbeeld door heel veel TikTok-filmpjes te kijken en harde metal te luisteren.’ Interieur priorij Doornburgh – foto: Maylan van der Grift Proefkonijn Boukje maakte zelf ook installaties voor de tentoonstelling, met kunstenaar/performer Johannes Bellinkx. Samen onderzochten ze manieren om waar te nemen, en hoe je kunt spelen met de zintuigen. Wat blijkt: behalve de vijf zintuigen die in de biologieboeken staan, hebben we er nóg minstens drie. Horen, zien, ruiken, proeven en tasten gaan over hoe we de buitenwereld waarnemen, maar er zijn ook zintuigen waarmee we ons eigen lichaam ervaren. Zoals het evenwichtsorgaan, de proprioceptie – de sensoren in je spieren die bijvoorbeeld weten waar je lichaam ophoudt – en de interoceptie, de signalen van honger, dorst, warmte, kou. Boukje: ‘In- en externe prikkelverwerking hebben veel met elkaar te maken. Als je lichaamsgevoel minder ontwikkeld is, komen de prikkels van buiten extra hard binnen. Zo zijn we gaan voortborduren op het fenomeen “verzwaringsdeken”, die de proprioceptie aanspreekt en het lichaam rustig maakt waardoor je externe prikkels weer beter aankunt. In een van onze installaties kun je op een ultieme manier ervaren hoe dat is.’ Joanne: ‘Ik was proefkonijn.’ Lacht: ‘Ze hebben me vacuüm gezogen. Het was heel interessant, ik kwam heel erg in mijn lichaam.’ Andere bedrading Een ander werk in PRIKKEL is de Rubberen Hand Illusie van experimenteel psycholoog en onderzoeker aan de UU Anouk Keizer. Bij neurologische studies zet zij die zodanig in dat je een rubberen hand gaat verwarren met die van jezelf. Ook zijn er de kinetische sculpturen van Roos van Geffen, zeven gebitten die knarsen, net als de kunstenaar dat zelf doet, en die uiteindelijk tot stof verpulveren. Designer Deanne Spek, die op het autismespectrum zit, richtte een lab in. Daarin geeft ze uitleg over prikkelverwerking en tools om ermee om te gaan. Ook te zien is een film van Molly Palmer, waarin ze laat zien dat de werkelijkheid verschillende lagen heeft, en dat neurodivergente mensen andere dingen waarnemen dan wij. ‘Wat is de werkelijkheid?’ zegt Boukje. ‘Elke seconde bereiken miljoenen prikkels ons, maar we kunnen er maar negen doorlaten naar het bewuste brein. Daar vindt zo’n straffe selectie plaats, ongelofelijk. En dan zeggen we: dat is de werkelijkheid, want dat is wat ik kan zien. Terwijl mensen met een andere bedrading van het brein een heel andere selectie maken. Wie ben ik dan om te zeggen dat het niet klopt wat jij ziet?’ Met al die verschillende invalshoeken wil de tentoonstelling bestaande kaders oprekken, zegt Joanna. ‘We lichten een tipje van de sluier van de degelijke realiteit op en kijken wat er nog méér is. Ook om de leuke kanten van neurodiversiteit te benadrukken, want hoe saai is het als iedereen hetzelfde zou zijn! Op een originele manier de wereld beschouwen, daar komt prachtige kunst uit voort. Kunst die rammelt aan je eigen perceptie en die je anders naar dingen laat kijken.’ Kritische noot Maar er is ook zeker ruimte voor een kritische noot, vervolgt Joanna. ‘Waarom hebben we onze maatschappij zo ingericht dat de een na de ander omkukelt? Ligt het aan jou als je het niet meer kunt bijbenen, of aan de heersende prestatiedruk?’ Heeft PRIKKEL daarmee ook een activistische ondertoon? Joanna: ‘We willen in elk geval bevragen, prikken, bijvoorbeeld met een werk als dat van Margriet van Breevoort. Zij maakte een totem van een opgestapelde mens in blokvorm. Superefficiënt: later als ik groot word, word ik een heel handig stapelbaar type, haha. Grappig, maar het is natuurlijk ook een monstrueus ding. Je kunt het zien als een aanklacht, als je wil.’ Boukje: ‘De tentoonstelling gaat ook over empathie voor mensen die anders functioneren – iets wat in deze polariserende wereld wel van groot belang is. Laten we ons wat meer inleven in de neurodivergente ander, in plaats van die voor gekkie uit te maken.’ Vanaf 6 oktober 2023 t/m 7 januari 2024, Buitenplaats Doornburgh buitenplaatsdoornburgh.nl Locatie Buitenplaats Doornburgh Doornburgh is een creatieve buitenplaats voor kunst en wetenschap. De historische Buitenplaats Doornburgh aan de Vecht bestaat al sinds de 17e eeuw. Het bijzondere, moderne kloostergebouw werd in de jaren 60 van de vorige eeuw toegevoegd. Bekijk locatie